eze complexe tijd stelt ons voor lastige beslissingen en misschien voelt het alsof je daarbij ernstig beperkt bent in je mogelijkheden en keuzes. Wat leren we van mensen die zware trauma’s te boven zijn gekomen?

Edith Eva Eger

Edith Eva Eger (1927) was 16 jaar oud toen ze naar Auschwitz werd gedeporteerd, waar oa. haar ouders zijn vermoord. Op miraculeuze wijze overleefden zij en haar zus op het nippertje dit vernietgingskamp. In haar boek De keuze, leven in vrijheid beschrijft Dr. Eger haar ervaringen tijdens en na deze verschrikkelijke periode. Zij werkte na de oorlog als psycholoog met de Calamiteitentheorie van Richard Farson. Die theorie luidt: “Heel vaak is het de crisissituatie die ons als mens verbetert. Paradoxaal genoeg is het zo dat, hoewel deze incidenten soms mensen kapot kunnen maken, het meestal groeimomenten zijn. Als gevolg van zulke calamiteiten maakt iemand vaak de complete balans op van zijn levenssituatie en verandert hij deze op een manier die een dieper begrip van zijn eigen vaardigheden, waarden en doelen laat zien.” Dr. Eger interviewde voor haar proefschrift, andere overlevenden en ontdekte een gemeenschappelijke factor. Ze hadden allen geen controle over de meest verwoestende feiten in hun leven, maar ze hadden wél de macht om te bepalen hoe zij het leven na dat trauma ervoeren. Overlevenden konden zich lang nadat de onderdrukking was beëindigd nog slachtoffer voelen óf ze konden leren om op te bloeien. Zo ontdekte ze dat je er zélf voor kunt kiezen om je eigen gevangenisbewaarder te zijn maar dat je er ook zelf voor kunt kiezen om vrij te zijn.

Rollo May

Rollo May (1909-1994) stelt zich in zijn boek Freedom and destiny de volgende vraag: Zijn vrijheid in doen en vrijheid in zijn twee tegenstellingen? Hoe komt het dat sommige mensen alleen maar elementaire vrijheid ervaren als zij zich niet meer vrij kunnen bewegen en is het zelfs zo dat we ons alleen dán volledig vrij kunnen voelen? Als die vraag met “ja” beantwoord wordt, dan ontkennen we het idee, zegt hij, dat wij mensen omhoog bewegen in onze behoeften van biologisch naar psychologisch naar spiritueel (Maslow). Het zou betekenen dat we evolueren door conflicten en worstelingen en dat er geen eenvoudige evolutie van lagere naar hogere behoeftes bestaat. Als lagere behoeften niet vervuld worden, zouden we naar hogere behoeften gedwongen worden. Een voorbeeld daarvan is het vasten, stilte of isolatie voor een hoger religieus of spiritueel doel. Is afzondering en het simpelweg meer tijd hebben om na te denken, een van de aspecten om ware vrijheid te ervaren? John Cuningham Lilly plaatste vanaf 1954 in zijn experimenten mensen in een donkere afgesloten zoutwater-tanks waar ze gewichtloos dreven op het wateroppervlak. Daarbij waren ze volledig afgesloten van prikkels van buitenaf. Dat leidde vaak tot radicale en positieve inzichten bij de deelnemers.
Het vermogen van ons als mens, om te denken, om ons in te beelden, om ons bewust te zijn, om ons iets af te vragen zijn allemaal graden van vrijheid. In gedachten kunnen we onszelf in tijd en in ruimte verplaatsen. We kunnen terug naar het verleden of reizen naar de toekomst en dat van het ene op het andere moment en tegelijkertijd. Daar zijn wij uniek in.

Viktor Frankl

Professor Viktor Frankl (1905-1997), overlevende van Auschwitz en psychotherapeut, vraagt zich in De zin van het bestaan af of mensen in (zeer) moeilijke omstandigheden een keuze hebben. Hij stelt dat mensen de allerlaatste vrijheid, de keuze om onder alle omstandigheden hun eigen houding te bepalen, hun eigen weg te kiezen, nooit kan worden afgenomen. Een actief leven biedt mensen de mogelijkheid via bijvoorbeeld creatieve arbeid waarden te verwezenlijken, terwijl een passief leven van genot, hen de mogelijkheid biedt om bevrediging te vinden in het beleven van schoonheid, kunst of natuur. Maar ook een leven dat verstoken is van deze beide zaken en beperkt wordt door externe factoren, biedt een keuze in de houding ten opzichte van de situatie. Niet alleen creativiteit en genot zijn zinvol. Indien het leven zinvol is, moet per definitie ook het lijden zinvol zijn. Lijden vormt een onuitwisbaar deel van het leven, net als het noodlot en de dood. De manier waarop de mens zijn lijden aanvaardt, biedt ruimschoots de mogelijkheid om, zelfs onder de aller-moeilijkste omstandigheden, een diepere betekenis te geven aan zijn leven. Hij kan moedig, waardig en onzelfzuchtig blijven of hij kan zijn menselijke waardigheid vergeten in de verbitterde strijd om zelfbehoud en tot dierlijk niveau afdalen. De mens kan de mogelijkheden die een moeilijke situatie hem biedt, aangrijpen om een hoger moreel niveau te bereiken, of hij kan ze voorbij laten gaan, zo schrijft Frankl.

Nelson Mandela

“Ze hebben alles van mij afgenomen. De beste jaren van mijn leven, ik kon mijn kinderen niet zien opgroeien. Ze vernietigden mijn huwelijk. Ze mishandelden me, lichamelijk en geestelijk. Maar mijn geest en mijn hart konden ze niet van me afnemen.”  Aldus Nelson Mandela (1918-2013) bij zijn vrijlating na 27 jaar gevangenschap.

De beperkingen die wij nu ervaren in tijden van het Corona-virus staan voor de meesten van ons absoluut niet in verhouding tot de ervaringen van Edith Eva Eger, Viktor Frankl of Nelson Mandela. De tweede wereldoorlog is lang niet op alle vlakken vergelijkbaar met de huidige situatie. Toch zijn er parallellen en is het mooi om te beseffen dat we misschien meer vrijheid hebben dan we denken en dat deze tijd ons veel te bieden heeft.

Het kan zijn dat je worstelt of vastloopt met deze of andere vragen of dat je gewoon eens van gedachten wil wisselen of tegen iemand aan wil praten. In dat geval kan coaching of begeleiding uitkomst bieden. We doen dat vanuit OrgagnisatieLab op afstand via een video-call, of bijvoorbeeld tijdens een wandeling in de natuur, waarbij we uiteraard de richtlijnen van het RIVM hanteren. Voel je vrij en neem gerust contact met ons op.